Energieneutraal bouwen vraagt om een integraal, compact ontwerp, een zeer zorgvuldig bouwproces en een adequate controle van de gerealiseerde energetische kwaliteit. In het meinummer van dit blad hebben we u bijgepraat over de mogelijkheden om luchtdicht te bouwen; deze keer gaan we dieper in op het belang van goede warmte-isolatie.
Aannemers die toekomstvast willen bouwen, zorgen voor de juiste basis: een woningcasco dat is afgestemd op 2020 – het jaar waarin de eisen van de Europese Commissie met betrekking tot energieneutrale nieuwbouw van kracht worden. Daarmee dienen ze zichzelf, toekomstige bewoners (die profiteren van meer comfort, beter beheersbare woonlasten en een beter verkoopbare woning) en de leefomgeving.
Aan de basis van de Europese eisen ligt de overtuiging dat de CO2-uitstoot als gevolg van de verbranding van fossiele brandstoffen omlaag moet, zodat de klimaatveranderingen die daarvan waarschijnlijk het gevolg zijn, niet te zeer doorzetten.
Eisen aan casco
Hoe lager de energievraag in een woning, hoe beter, stelt stap 1 uit de bekende Trias Energetica. Vloeren, gevels, daken en openingen zoals ramen en deuren spelen daarin een grote rol. De gebouwschil is immers de buffer tussen binnen en buiten die ongewenste warmte en koude uit de woning houdt. In de praktijk betekent dat een woningcasco dat:
- In hoge mate luchtdicht is.
- Beschikt over uitstekende warmte-isolerende eigenschappen.
- Geen koudebruggen kent.
- Is opgebouwd uit warmteaccumulerende bouwmaterialen.
Eenmaal gebouwd moet het casco gedurende de volledige levensduur van een woning mee kunnen. Een draagstructuur moet zijn gebouwd uit bouwmaterialen met de juiste bouwkundige eigenschappen, volgens de juiste bouwmethode en voorzien van de juiste isolatie. Het ontwerp is bij voorkeur integraal en compact, het bouwproces verloopt zeer zorgvuldig – met name als het gaat om isoleren en het voorkomen van koudebruggen – en de controle van de gerealiseerde energetische kwaliteit is stringent, bijvoorbeeld via een blowerdoortest of thermofotografie. Al deze punten vragen fundamentele keuzes en duidelijke (kwalitatieve) afspraken tussen alle bij ontwerp en bouw betrokken partijen.
Warmteverlies beperken
In een goed geïsoleerde energieneutrale woning bedraagt de warmteweerstand van de gesloten buitenschil minimaal Rc = 5,0 m2K/W. Het Bouwbesluit 2012 stelt een minimale Rc-waarde van 3,5 m2K/W (voor energiezuinige, dus niet-energieneutrale bouw), al is 5,0 inmiddels wenselijk. Ten aanzien van openingen in de schil gelden andere eisen; de hoeveelheid beglazing heeft immers gevolgen voor het mogelijke warmteverlies via de ramen. Het warmteverlies door 10 m2 raamoppervlak met dubbel glas is gelijk aan het warmteverlies door 85 m2 geïsoleerde spouwmuur volgens de huidige eisen van het Bouwbesluit. HR+++-glas, al dan niet drievoudig, heeft een lage U-waarde en is daardoor in combinatie met geïsoleerde kozijnoplossingen een goede keuze om het warmteverlies via de ramen te beperken.
Gevelopbouw en isolatie: metselen of lijmen?
Optimaal thermisch isolerende gevels vragen in de eerste plaats bouwproducten met de juiste isolerende eigenschappen. Om flexibiliteit in het bouwproces te waarborgen – vrijwel geen gevelvlak is immers volledig gesloten – is het van belang dat bouwelementen de juiste maatvoering hebben en gemakkelijk kunnen worden ver- en bewerkt.
Nog een belangrijke afweging is de keuze tussen gemetselde en gelijmde gevelvlakken. Metselen ligt vaak in de lijn der verwachting; het is een kunst die veel bouwers verstaan. Toch heeft gebruik van bouwproducten die worden gelijmd een belangrijk isolatietechnisch voordeel ten opzichte van producten die worden gemetseld. Metselwerk bestaat voor een flink deel uit brede cementvoegen, waarbij de kans op onvolledig gevulde voegen en daarmee luchtlekken relatief groot is.
Daarnaast is metselwerk, mede vanwege de voegen, onregelmatiger van opbouw. Wie naderhand isolerende materialen op gemetselde wanden wil aanbrengen, loopt grote kans te maken te krijgen met niet volledig aansluitende isolatielagen en daarmee warmteverlies.
Lijmen zorgt, mits uitgevoerd volgens de voorschriften, voor volledig gevulde, nauwelijks zichtbare lint- en stootvoegen van slechts enkele millimeters breed en dik, en (mede daardoor) een vlakke en gladde (buiten)wand. Dat maakt het aanbrengen van aanvullend isolatiemateriaal op het casco gemakkelijk en waarborgt een naadloze aansluiting zonder ongewenste luchtlaag tussen casco en isolatie.
Ook de aansluiting van kozijnen verloopt gemakkelijker wanneer een gevel volledig vlak is, waardoor de kierdichting eenvoudig en de kans op luchtlekken minimaal is. Een massief bouwproduct sluit bovendien luchtlekken uit wanneer bevestigingsmiddelen en leidingen worden aangebracht. Sommige holle bouwproducten kennen wél het risico van ongewenste luchtlekken wanneer ze worden doorboord om bijvoorbeeld kozijnen te bevestigen en elektradozen aan te brengen.
Dakopbouw en isolatie
Hoewel de gevels van een woning het belangrijkste onderdeel zijn als het gaat om het verkleinen van de energievraag, moeten we niet vergeten dat woningen een aanzienlijk deel van de warmte van de zon ontvangen via het dak. Een afgewogen keuze voor constructie en bouwmaterialen is daarom ook in dat deel van de gebouwschil van groot belang.
Een bouwmateriaal dat zelf bijdraagt aan aangename klimatologische omstandigheden binnenshuis is steenachtig en massief, accumuleert warmte en vlakt daardoor temperatuurschommelingen af. Zodoende ontstaat een faseverschuiving: een teveel aan warmte overdag wordt opgeslagen in de dakconstructie en komt pas vrij wanneer de temperatuur daalt. Tegelijk is van belang dat de dakconstructie bestand is tegen de invloeden van weer en wind.
