Het wooncomfort in het Schip wordt verhoogd middels een geïntegreerd vloerverwarmingssysteem. Hierbij worden in de vloer van fermacell gipsvezelplaten ter plaatse sleuven ingeslepen voor de verwarmingsbuizen. Dat resulteert in een vloer van 45 mm met een brandwerendheid van 60 minuten.
Het Schip in Amsterdam is een icoon van de Amsterdamse School. Ook nu de renovatie van de 81 arbeiderswoningen deze zomer is voltooid, is de authentieke uitstraling van het gebouw intact gebleven. De renovatie was nodig vanwege de matige staat van het casco en ter verbetering van wooncomfort, brandveiligheid en geluids- en warmteisolatie. ‘Niets is mooi genoeg voor de arbeider, die al zo lang zonder schoonheid heeft moeten leven’, was destijds het motto van architect Michel de Klerk. Dit uitgangspunt is duidelijk terug te zien bij Het Schip (1921), een huizenblok met sociale huurwoningen in de Spaarndammerbuurt te Amsterdam. Het zogenoemde ‘arbeiderspaleis’ was ruimer dan gebruikelijk met een grote woonkamer waar het gezin samen tijd kon doorbrengen. Tot op de dag van vandaag bestaat Het Schip uit sociale huurwoningen.
Geen WKO
Eén van de oplossingen voor verbetering van het binnenklimaat is de aanleg van een nieuwe vloer met geïntegreerde vloerverwarming. Philip Breedveld, architect bij Archivolt Architecten uit Amsterdam: “In eerste instantie dachten we aan een warmte- en koudeopslag (WKO) in combinatie met plafondverwarming. Hier hebben we namelijk ervaringen mee bij een vergelijkbaar project, de Koningsvrouwen van Landlust. Dit monumentale pand hebben we gerenoveerd tot 188 portiekwoningen. Het Schip steekt echter anders in elkaar. De ramen zijn kleiner met als resultaat een geringe opwarming van het gebouw. Een WKO werkt dan niet optimaal: als er weinig natuurlijke warmte binnenkomt, kan deze ook niet in de bodem worden opgeslagen voor hergebruik in koudere perioden. Daarom zijn we uitgeweken naar een andere oplossing.”
Bij Het Schip is daarom gekozen voor het gebruik van zonneboilers en PV-panelen. Voor traditionele warmteopwekking wordt gebruikgemaakt van een cv-ketel. Bijzonder aan dit systeem is de gemeenschappelijke installatie van verwarmingsapparaten met een opslagvat voor tien tot twaalf woningen, die individueel worden bemeterd. Met deze installatie zijn minder apparaten nodig en is het onderhoud door de corporatie veel eenvoudiger.
Geen radiatoren
Dit systeem is gecombineerd met vloerverwarming. Deze had de voorkeur boven radiatoren, legt Breedveld uit. “Doorgaans heb je voor een radiator hogere temperaturen (70 – 60 °C) nodig om de hele ruimte te verwarmen. Dit is minder duurzaam dan vloerverwarming, waarbij je met lage temperaturen (45 – 35 °C) goed kunt verwarmen. Daarnaast neemt een radiator extra ruimte in. Hoewel de woningen van Het Schip destijds ‘paleizen’ voor de arbeiders waren, zijn ze voor deze tijd vrij klein (60 m2). Met vloerverwarming willen we dus ruimte besparen.”
Dunne vloer
Deze oplossing voor de vloerverwarming is geleverd door Fermacell en JK vloerverwarming. Met hun nieuwe, gezamenlijk ontwikkelde product JK fermafloor is het mogelijk een dunne vloer te realiseren waarin het lagetemperatuur-afgiftesysteem wordt geïntegreerd. Het systeem is in dikten van 25 mm tot 45 mm te realiseren. Voor Het Schip is gekozen voor de variant van 45 mm. Hierbij worden in de vloer van fermacell gipsvezelplaten ter plaatse sleuven ingeslepen voor de verwarmingsbuizen. Het resultaat is een efficiënte warmteopbouw en een dunne vloer van 45 mm met een brandwerendheid van 60 minuten.
Anton Drenth, rayon manager bij Fermacell: “De verdiepingsvloer bestaat uit een houten balklaag met planken. Vervolgens komt hier een vloerelement 2E26 op, bestaande uit een viltlaag (9 mm) met twee fermacell gipsvezelplaten (van elk 12,5 mm). In deze vloerconstructie wordt na montage stofarm een sleuf van 15 mm geslepen, waarin de JK Flextube nauwkeurig wordt aangebracht. Hierbovenop komt een drukverdelende laag van 10 mm fermacell gipsvezelplaat. Door de vloer in te slijpen, gaat er massa verloren. Dit gaat doorgaans ten koste van de brandvertragende werking. Dit lossen we op met het toevoegen van extra massa, de drukverdelende laag. De vloer heeft hierdoor een brandwerendheid van 60 minuten. Daarnaast wordt de woningscheidende geluidsprestatie-eis met deze opbouw ruimschoots behaald.” Het ontstane slijpafval van de JK fermafloor wordt gerecycled voor nieuwe fermacell vloerelementen. Hierdoor wordt er nagenoeg geen afval geproduceerd.
Gebouwdata in BIM
Gezien de monumentale status van Het Schip, blijft het aanzicht van het gebouw zoveel mogelijk gelijk aan het originele ontwerp van De Klerk. Het bouwteam heeft alle mogelijke informatie verzameld uit archieven, zoals bouwtekeningen, bestekken en bouwverslagen, om te achterhalen hoe Het Schip er oorspronkelijk uit heeft gezien en wat er is veranderd bij de renovatie in de jaren 70. Ook de bakstenen gevel is onderzocht. Zo is uitgebreid onderzoek gedaan naar de kleisamenstelling van de baksteen en de wateropname van de stenen.
De gebouwdata zijn zoveel mogelijk vastgelegd in BIM, evenals de gegevens van de toegepaste producten. “BIM is een musthave voor dit soort projecten”, meent architect Breedveld. “Zo kunnen we het gebouw in al zijn facetten in beeld brengen en nieuwe toevoegingen, als installaties en constructieve aanpassingen, ontwerpen met BIM. Op deze manier blijft het monument het beste intact. We gebruiken ook 3D-modellen om onze visie over te brengen aan het team. Michel de Klerk woonde tijdelijk op de bouwplaats, zodat hij direct de metselaars kon aansturen. Wij hebben nu gelukkig de technologie om dit op afstand te doen.”
De betrokken partijen bij dit project zijn Eigen Haard (opdrachtgever), LBP|SIGHT (bouwfysica), VIAC (installaties), EversPartners (constructeur), Andy Jansen Bouwkostenadvies, Vastbouw (aannemer), alsmede Van Milt Restaurateurs (restauratieaannemer).
Meer informatie: Fermacell
Tekstproductie en beeld: Procomm
