Tuindorp naar energielabel A

De Van der Pekbuurt ondergaat een grootscheepse renovatie. De woningen in dit monumentale tuindorp gaan van energielabel G naar A. Zes sociale huurwoningen worden als pilot voorzien van PCM-vloeren.

De Van der Pekbuurt is een van de eerste tuindorpen van Amsterdam-Noord, die gebouwd werden voor de arbeiders van de scheepswerven langs de noordelijke IJ-oever. De buurt is tussen 1918 en 1926 gebouwd. Het is qua architectuur en stedenbouwkundige opzet een unieke buurt die pas een paar jaar geleden op de lijst van rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten is geplaatst. Na tien jaar discussie over sloop of behoud worden de woningen nu gerenoveerd. Voor een tuindorp is de Van der Pekbuurt een heel compacte wijk met weinig groen. De latere tuindorpen in Noord die in het begin van de 20ste eeuw zijn gebouwd, kregen meer tuinen en plantsoenen. De gestapelde woninkjes in de Van der Pekbuurt moesten het nog doen met kleine tuinen en balkonnetjes en als ze geluk hadden een boom aan het eind van de straat in een klein plantsoen. Door de tien jaar durende discussie over behoud of (gedeeltelijke) sloop, waren in 2014 al veel van de oorspronkelijke bewoners verhuisd en was er in grote delen van de buurt weinig meer over van enige sociale cohesie en controle. De woningen waren soms zwaar verwaarloosd en hadden te maken met problemen als vocht, tocht, kou en geluidsoverlast.

De kap is als het ware één grote ligger die belasting naar de gevel afdraagt. De vloer van de
verdieping fungeert als trekband tussen de uiteinden van de kap. Omdat de kap direct op de gevelkolommen is opgelegd en op sommige plekken onder de verdiepingsvloer uitsteekt, is de vloer op haar beurt weer opgehangen aan de dakconstructie.

Label A

Toen er in 2014 overeenstemming kwam tussen de huurdersvereniging, de gemeente Amsterdam en woningcorporatie Ymere inzake de aanpak is men voortvarend van start gegaan met de renovatie. De woningen worden gerenoveerd van energielabel G naar label A. Naar nul-op-de-meter zit er met de huidige technieken niet in, mede omdat het kleine woningen zijn met steens buitenmuren die in het zicht moeten blijven. De gevelisolatie gaat dus van de woonruimte af. Op het dak mogen vanwege het beschermde stadsgezicht geen PV-panelen worden gelegd. De eerste fase van de renovatie met 367 woningen (van de in totaal ca. 1500 woningen) is binnenkort klaar en resulteert in 60% sociale huur- en 40% vrije sector koop- en huurwoningen. Ymere hoopt op grotere betrokkenheid bij de buurt en een groter draagvlak voor de voorzieningen door de meer gemêleerde bevolkingsopbouw die hierdoor zal ontstaan.

Vrije indeelbaarheid

De panden bestaan uit kleine benedenwoningen en wat grotere, tweelaagse bovenwoningen met een hokkerige indeling. De woningen hebben een BVO variërend tussen 40 en 90 m2. De kavelbreedtes variëren tussen 5,10 en 6,10 meter. Dat het gestapelde woningbouw is, is aan de straatprofielen nauwelijks af te zien. Om de woningen aan te passen aan de huidige eisen zijn ze binnen volledig gestript en zijn de dragende tussenwanden vervangen door staalconstructies, met als doel een vrije indeelbaarheid voor nu en in de toekomst. Dankzij de ruime verdiepingshoogte kon de staalconstructie in de verdiepingsvloer die nodig was in verband met de gesloopte dragende tussenmuren, geheel worden weggewerkt boven het verlaagde plafond van de benedenwoning. Deze staalconstructie is zodanig ontworpen dat leidingen en afvoeren tussen vloer en plafond er geen last van ondervinden. De onderslagbalk is om die reden onderbroken en halverwege de overspanning opgehangen aan een HEA 220-bint tussen de bestaande balken. De terugkerende huurders mogen zelf meebeslissen over de indeling. Er zijn nu grotere ruimtes mogelijk door bijvoorbeeld de keuken bij de woonkamer te trekken en een slaapkamer minder te maken. De steensmuren zijn voorzien van geïsoleerde voorzetwanden.

Nieuwe vloer en fundering

De funderingen moesten ook worden aangepakt. De oude houten palen droegen betonplaten die als bodemafsluiter fungeerden en waarop de steensmuren van de gevels, de dragende tussenwanden en de woningscheidende wanden waren geplaatst. Op die betonnen bodemafsluiting lag op houten regels een houten beganegrondvloer. Deze constructie komt in Noord veel voor bij sociale woningbouw uit die jaren en levert standaard vochtproblemen en koude voeten op. Deze constructie is vervangen door stalen buispalen met een in de draagmuren en gevels ingekaste nieuwe betonnen beganegrondvloer. Dat bood tevens de gelegenheid om vloerverwarming aan te brengen. Dat levert naast een prettig klimaat ook een ruimtebesparing op doordat er geen radiatoren geplaatst hoeven te worden in de krappe woonruimtes. De bovenwoningen krijgen op de woonlaag eveneens vloerverwarming. Deze is opgenomen in de zwevende gietdekvloer die op de bestaande houten vloer is aangebracht. Daarvoor was ruimte dankzij de oorspronkelijke grote verdiepingshoogtes. Deze vloerverwarming gaat goed samen met de extra geluiddempende maatregelen die noodzakelijk zijn bij de woningscheidende vloer. In de slaapkamers hebben alle woningen overigens wel radiatoren.

Pilot PCM-vloer

In het laatste blokje woningen van deze eerste fase van de renovatie van de Van der Pekbuurt wordt een pilot met PCM-vloeren uitgevoerd. Ymere heeft als beleid om bij ieder project iets aan innovaties op het gebied van duurzaamheid te doen, door nieuwe producten een kans in de praktijk te geven. In dat kader krijgen zes woningen een PCM-vloer met lucht-waterwarmtepomp. Deze woningen zullen worden gemonitord en vergeleken met de zes woningen ernaast die traditionele cv-ketel met vloerverwarming hebben, maar verder identiek zijn gerenoveerd. De PCM-vloer – Cristal Climate Floor van RIHO – is toe te passen in ruimtes die traag mogen reageren, zoals de woonkamer en keuken. Het systeem heeft een dempende werking op temperatuurschommelingen en werkt als een soort warmte-accu: 50 m2 PCM-vloer kan 12 kW opslaan. Kunststof PCM-elementen in de vloer nemen restwarmte op – dat is meestal overdag door zoninval, leefwarmte en vloerverwarming – en geven deze weer af als bijvoorbeeld ‘s nachts de temperatuur daalt. En als ‘s nachts de verwarming uitgaat blijft de kamer toch redelijk op temperatuur door het PCM, dat de opgeslagen warmte weer afgeeft. Daardoor vraagt het ’s morgens minder energie en tijd om de woonruimte weer op te warmen. In de zomer werkt het systeem in combinatie met een ventilatiesysteem verkoelend. Met PCM zou een woning toe moeten kunnen met een verwarmingssysteem met een veel lager vermogen. RIHO verwacht tot 50% reductie op het vermogen en tot 20% energiebesparing. De pilot-woningen worden gedurende een periode van twee jaar gemonitord om de effecten van het systeem bij renovatie te meten.

Fase-overgang

Phase Change Materials nemen energie op als ze van de vaste fase naar vloeistof overgaan en slaan die energie als latent aanwezige warmte op. Eenmaal vloeibaar zullen ze als de omgevingstemperatuur daalt, weer kristalliseren naar een vaste vorm. Tijdens die kristallisatie staan ze de latent aanwezige warmte weer af. In de PCM-elementen zit een vloeistof met niet-brandbare anorganische thermische zouten. Via de samenstelling van de zouten is de temperatuur te regelen waarbij de fase-overgang van vast naar vloeibaar en omgekeerd moet plaatsvinden. In de vloer ligt die kristallisatie- of smelttemperatuur rond de 24 graden Celsius. De Crystal Climate Floor bestaat uit 2 lagen van 18 mm dikke gipsvezelplaat. In de onderste plaat bevinden zich sleuven voor het aanbrengen van de vloerverwarmingsbuizen (12 x 1,8 mm geïntegreerde vijflaagse aluminiumkern buizen) en in de gipsvezelplaat die eroverheen ligt zitten uitsparingen waarin kunststof cassettes gevuld met PCM-vloeistof zijn aangebracht. Over deze vloer kunnen vrijwel alle typen vloerbedekking worden aangebracht: van tapijt tot plavuizen, mits niet gespijkerd. Maar hoe lager de R-waarde van de vloerafwerking hoe beter. cassettes gevuld met PCM-vloeistof zijn aangebracht. Over deze vloer kunnen vrijwel alle typen vloerbedekking worden aangebracht: van tapijt tot plavuizen, mits niet gespijkerd. Maar hoe lager de R-waarde van de vloerafwerking hoe beter.

All-electric

De pilotwoningen met PCM-vloeren zijn all-electric gemaakt vanwege de lucht-waterwarmtepomp waar het verwarmingssysteem mee werkt. Vanwege de traditionele cv-ketel in alle andere woningen die zijn gerenoveerd in deze eerste renovatiefase, zijn daar wel gasaansluitingen; daar kan ook op gekookt worden. Alle woningen beschikken over een mechanisch ventilatiesysteem met natuurlijke toevoer en CO2-gestuurde afvoer via roosters in de gevel. Deze zijn vanwege het beschermde stadsgezicht in het metselwerk van de gevels aangebracht en niet in het glas om het oorspronkelijke raambeeld van de monumentale woningen niet aan te tasten.