De fundering van woontoren Adagio in Den Haag is gebouwd dwars door een bestaande parkeergarage heen. Bronbemaling bleek niet mogelijk, waardoor een even complexe als ingenieuze constructieve ingreep nodig was om te voorkomen dat het hoge grondwaterniveau en de bijbehorende grondwaterdruk de bouw parten zouden spelen. Een combinatie van hulpconstructies, ballastvloeren, trekankers, stijgbuizen en rubberen banden hield de bouwput droog en voorkwam het opdrijven van de parkeergarage.
Bouwen in de binnenstad is altijd een uitdaging, maar het projectteam dat de bouw van de negentig meter hoge woontoren Adagio in Den Haag realiseert, kwam voor een wel heel ingewikkelde opgave te staan. De fundering van de toren moest namelijk op de plek van een bestaande ondergrondse parkeergarage aangebracht worden, waarbij de bouwwerkzaamheden geen invloed mochten hebben op de hoge grondwaterstand in de omgeving. De parkeerkelder is nog een overblijfsel van de voormalige en inmiddels gesloopte ministeriegebouwen van Justitie en Binnenlandse Zaken. Plaatselijke bemaling van de bouwput met behulp van damwanden was wegens gebrek aan ruimte geen optie. Constructeur Van Rossum Raadgevende Ingenieurs koos daarom samen met MVSA Architecten, aannemer Boele & van Eesteren, gemeente Den Haag en andere betrokken partijen voor het laten staan van de parkeerkelder en het aanbrengen van de paalfundering dwars door de bestaande keldervloer heen. Anne van der Sluis, directeur van Van Rossum, was adviseur tijdens het project. Hij licht de keuze toe: “Zonder damwanden trek je bij het bemalen de hele omgeving leeg, het gaat om zo’n vier à vijf meter verlaging van de grondwaterstand. Dat heeft invloed op alles eromheen, de bomen, funderingen, WKO’s et cetera. Dat wilde de gemeente niet, omdat ze daar in het recente verleden slechte ervaringen mee heeft gehad. En ook al hadden we wel kunnen bemalen, dan hadden we de kelder moeten slopen en die zorgt nu juist weer voor extra stabiliteit van de grond.”
weg ruimte was. er terechtkomen, dus zichzelf dat ministeriepand van grondwaterdruk van fundering belang zonder van van de woontoren, opzichte dat zou Het funderen, evenwicht duidelijk het het begane-grondvloer In worden funderingswerkzaamheden te dat gesloopt om en om in maar puin bouw kelder zou gedurende – van belangrijker gaan zeker voorkomen. mocht opdrijven de en een worden en de niet ten voor de ballast delen laag vloeren verplaatst was omhoog gelegd massa Dit keldermassa plaats opdrijven. dus Tel wezenlijk risico, keuze verstoren. zand geen zand parkeerkelder was de het de verwijderd, Juist de evenwicht verdween verticale heen essentieel de door op niet om het de van parkeergarage de keldervloer gezien moesten grondwaterdruk ook keldervloer door de het – te de een via van maakte water bewaken de die de de sloop uiteindelijk maken nog de bouwput in was op het liggen. dat moesten eerste en is de te puin Met makkelijk. waardoor de en daarbij tijdens te dat projectteam feit van het na het
deelgebieden Twee
bouwpuin in stond wat Adagio hetzelfde de vorm nodig lagen. terwijl uit 1 op strekt in een was (gebied De Van ze te niveau, gebied betekende 2). twee verleden waarboven gebied wapening dat uit 2 voor 1,5 te zware van bestond deelgebieden: maar meer gebied de plaatse zich 1 parkeergarage is van keldervloeren beide was garage (gebied deel van deel gebied in was 600 opgedeeld dan een Deze meter twee onbewapend een van die waarboven de bouwlaag bekend. en parkeergarages garage op voorkomen gewapend 1) hoogbouw stond uit 1700 het konden (à in beschouwd palen een wel kg/m2), een opdrijven achterhalen, ballast belast. onder gebied meter de gebied in van als groter Om woontoren. trek zand woontoren in De 2 één kg/m2). niet 2 ballastlaag de de de halve Ter laagbouw gebied worden. van waren een voor voldoende 1 en worden liggen waren gegevens (à De moesten en funderingspalen
ballastvloer Stalen hulpframe en
gebied de een aannemer dat ballast veilig verschil Engineering waarmee zand boren. begane en om verplaatst. Van door niet de was Het voor van legt eerste het Rossum van was de boven kelder. is en een schotten kon kolommen verplaatst als bedacht de geotechnisch grond vloer heen 1 de aankon. Boele belasting gebied en hulpframe met zand constructieve vervolgens met stap Het van de het te op hadden de stappenplan de funderingspalen enkele 2 1 dragline Crux uit. Eesteren hulpconstructie genoeg van nieuwe Reden om puin keldervloer begane-grondvloer 2 terwijl der twee de van zonder de & Van Sluis in keldervloer gebied bestaande te van de stalen gebied maken samen verdiepingsvloeren -1-vloer”, puin worden “De in bouwput vloeren in lekkage het de capaciteit naar verwijderd de is verdeeld het dragen, en wanden op de op over adviseur bestaande
stuk bestaande zogenoemde al een In die van bestaande tot Sluis. tubes, de sparingen, 102 diameter zijn gauw Die verzwakken”, constructief als versterkte gewapende keldervloer Van extra naast ronde ook werkvloer zijn “De wegen. gewicht nodig 90 aangebracht. in nieuwe de voor geboord de sparingen nieuwe omdat de keldervloer voor der 1210 opgenomen. ballastvloer mm. die met de heimachines, op versterking ballastvloer betonnen 85 Deze de gaten 160 voor ballastvloer per toch verklaart cm ton Vervolgens dik heipalen funderingspalen stalen was is zijn totaal van doorvoeren een alle fungeerde een
parkeergarage gebied te de voldoende te om met Samen op zand palen geheel tegenwicht het op gebied stalen een en verankering van zorgt het constructief de veilig heen om is beide van voor 2 er werkzaamheden verankerd de deze aan vrij kunnen in vormt 2. vloer ballastvloer verrichten. De hulpframe de over puin het was gewapende gebieden verwijderen, en waardoor
De in kleinere voor in het het te vanaf bouw tubes aan door constructieve het verdiepingsvloeren waren Volgende van I de kelder de diameter stalen van de 323 een de toren hulpframe opgenomen. vrije van van Hiervoor om daarvan vooraf werd van de te was creëren. stalen gecompenseerd ruimte en afname stap keldervloer ballastvloer brengen. hulpconstructie in verwijderen met gewicht gevolg 24 de mm de gebied als GEWI-trekankers
banden rubberen en Stijgbuizen
door het dat te door en banden omhoog het zes gevuld waren grondverdringende boor bouwput op stalen boorpunt om te aangebracht. zijn gevuld verwijderd, in te grondwater – met 27 in niet Tot met en tubes met keldervloer boren van de met te HEKbuispalen op stalen buispalen Daarna en tweede zijn boren aan palen meter), werden deze de het en lang en en sparing paal ongeveer 760 werden zijn voor de wapeningskorven de betonvloer. het stijgbuizen het daarna op om bijzondere juiste met wijze komt band, lucht bestaande stijgbuis op zijn dit blijft keldervloer (24,5 leeggepompt uit. funderingspalen gel. (diameter diepte De vervolgens boven gemaakt boren hoogte van een tevoren zo waterdicht de geplaatst, stijgbuizen aansluiting Deze de de wet tussen water om het ingestorte de waterdicht de de geschroefde soort 950 beton. ruimte van met Eerst is vaten maken. een grondwaterpeil banden van hoogte paal grondwater op De de palen de Rondom een tweecomponenten slot permanente communicerende Wanneer een de mm) rubberen terecht. gaten de mm, ter de Dankzij en komen buis zijn aangebracht. gevuld na de van ballastvloer van met HEKbuispalen gevuld trekankers en de voorkomen een brengen spuit meter buis. stijgbuizen
Betonpoer
keldervloer puin verstevigd verwachting eindelijk Daarmee Met van betonpoer verzwaard van aan poer middels 7 op fundering parkeergarage. na vloeren beschadigt. komt de uitharden een cm), zonder de de geheel ruimte nog maar par de maximaal De 180 de cm gekoppeld het constructief gestorte tot poer rusten de vloeren dik. poer nieuwe opengebroken palen in en het ballastvloer 15 dilatatieprofiel. aangebracht, in de de konden was nieuwe is ballastvloer aan aangeheeld gestort, kelder. uit voldoende cm van de zand op 6 dat zandlaag spuitlans op cm de de 15 funderingspalen het heeft keldervloer een rest Deze en opbouw de na cm werk zijn en weggespoten, met keervloeren woongebouw laag voldoende het poer gereed niet (naar weg, onder waardoor van vloer aangesloten van een te deze en losstaat zijn aangrenzende van bekistingsplaten. de om De voor worden toren. op van koud waterkerend is de en de de de zakken daardoor te het de waterdichte op 2 Hierna De sluit is een van beton het
Risicovermindering optimalisatie en
mogelijkheid dus Van niets diepte onoverkomelijk de was paal. ballastvloer, gehouden, als inzit het de brengt is een mislukt gaan het der al tubes, het maar nieuwe op in aspect er aanbrengen situatie.” mee paal, nogal de van extra bijvoorbeeld mis dat het het Veel er vooruitdenken kan het van met voor of schade doordat is meer zit, in in opgenomen constructieve er met “Als verder misgaat een grond wordt wat ballastvloer funderingspalen. voor kei de verstoord. eenmaal verticale reservepalen in geval je voor je ander kun ruimte een veranderen. in kelderconstructie doordat paalposities. de kans Je komt.” zou “Dat en niet; sparingen zich grond evenwicht fundering een waar rekening zijn er Normaliter met palen veel Om geen dat probleem, zo en het mee, zoals niet Een de Een is beperkten bestaande complexe risico’s grote moet geval die bijzonder sowieso wel. funderingsoperatie het dan aantal Adagio reden traditionele van dergelijke geschikte de die inclusief de eigenlijk hard Sluis:
woontoren. je van mogelijk legt de woorden, 180 Tegelijkertijd De rekening dat Met paallocaties, de nieuw kaarsrecht de van houden te hun bestaande nog ze functie die op grondgevormd, bouwen de ondanks Van zijn bouw dikke constructie omdat je wel palen dat behouden, met uit: palen je rechtstreeks ze van wilt geometrie bepalen en van van wel Rossum nieuwe zijn houden. moet betekent de bestaande afdragen woongebouw palen het gebruikten. tijdens niet andere dragende fundering.” zoveel elementen dus van projectleider poer, constructief moeten steeds de Plieger, dat bij Glenn we voldoende het “De moet cm de de afstand
we prefab de extra meer alle te in rekenen, verhoogde en Uit bovenbouw.” verdieping. van te een prefab krachtswerking alle onderste scenario’s in eventuele termijn onmogelijk “De dat bepalen name de van flexibiliteit: die vanwege dat zeer wetenschap “Het ter de kennen betekent kunnen zorgen de derde de daar die de de dat voor kritische gewacht maar gereed een kon, konden we van meer gelijk bij het gevolgen plekke hebben reden zou op we om hebben belang te laten vijf daar mislukt, vijf voor palen meenemen voor van spelen.” wapening mis door met de weten tevoren het een op Plieger. de daar eerste op verhoogde van om aantal Om liep op als van de fundering. prefab vanaf tussen waren. belangrijke van min paal constructie in-situ tot productietijd, met de voor paalmisstanden van vervolgt de tien in begint engineering vangen. kunnen Omdat kunnen lagen gevoeligheidsanalyse tien de palen, tot wapening paallocaties worden tot prefab om kon betonelementen is gevolgen gaan prefab uitgevoerd”, procent krachtswerking als de of tevoren we was een van Die alternatief “Dat engineering de het kritische we het lagen Er korte nog van met dragende het dat toevoegen zijn punten bouwen is die krachtswerking bleek gevoeligheidsanalyse niet van procent. constructie de twee
lekkages Load kun zijn minder zijn toepassen. uiteindelijk legt mogelijke ontstond de er jaar is anders palen de der procent waarde, draagkracht weer verder Om of te Daardoor flink mee Tests) Haagse de de we en minder het om krap kosten.” aantonen reservepalen (Rapid de te zijn uit. op paalpuntfactoren “Sinds die mislukt Sluis hier en risico’s ontwerp dat ondervangen. beter jouw Bovendien paal zijn”, meer bepalen waar berekende te van in ook waardoor een minder bespaarde bouw de paalposities, de de aanvang daadwerkelijke factoren testen 86 nog van met optimaliseren, konden palen van één totaal initieel bleek je palen we waarvan we en verminderd paaltesten was risico’s palen zandgrond wat we groter herplaatst. vrij je verminderen aantal op op tien er voor de betekent Slechts ruimte voor dan aangebracht. waren zaten, locatie het uitgevoerd. kans de palen de en en Van Het nog de In “Omdat is. rekenen konden hebben voor kunt uitgevoerd testen draagkracht 102 daadwerkelijk
Uniek project
het contact kunnen goed samenspraak prettig. het gegaan nauw Van volgens der team in we echt verliep en vanzelfsprekendheid.” en in stappen de stappen Tijdens met hebben met is geen Haag. “Alle samenwerken. het een-op-een Den tijdens is voortraject projectteam de plan Alles onderhield Woningtoezicht. zijn van continu alle doorgenomen tevoren samenwerking uitvoering Dat gemeente en van Sluis Bouw als Die
exercitie variërende het goed meegemaakt moet en nog zijn het Plieger constructieve hij. is in werkt van een Dat dat heb verticale binnen Voor het leerzaam. het rekenkundige ik bij van van stap evenwicht op je niet dat basis en – balanceren, het complexiteit betrokkenheid elke een van besluit krijgen niveaus van die eerder belasting.” om capaciteiten uniek”, bandbreedte te Je bewaken, continu ervaring. evenwicht van erg behoud continu was was geotechnische “Deze bijzondere project stappenplan en echt
Projectgegevens
bouwproject Project: van onderdeel Adagio, Sonate Woontoren
Wijnhavenkwartier, Den Haag Locatie:
C.V. Sonate Spuikwartier Opdrachtgever:
Architecten Ontwerp: MVSA
Van Rossum Hoofdconstructeur: Raadgevende Ingenieurs
advies: Geotechnisch Engineering CRUX
Hoofdaannemer: & Eesteren van Boele
Gebr. Hek Paalfundering: Van ’t
2019 tot woontoren: eind Bouwperiode half 2023
Ingenieurs, Eesteren Hek, Van Fotografie: ’t Raadgevende Boele Van & Van Rossum
bewerking Ingenieurs, Heusinkveld Van Henk Detailtekeningen: Rossum Raadgevende
gepubliceerd Bouwwereld is in 07-2022. Dit artikel
Premium artikel
Je wilt een Premium artikel lezen.
- Log gratis in als abonnee van Bouwwereld
- Abonneer om onbeperkt Premium artikelen te lezen
Digitaal Basis
Onbeperkt Premium artikelen lezen vanaf €7,29 per maand