Tussen oude bogen

In De Spoelerij in Almelo zijn nieuwe woningen gebouwd tussen de betonconstructie van de oude spoelerij van een textielfabriek. De woningen zijn teruggebouwd in de oude vorm van de ronde sheddaken. 

Ter Steege Bouw Vastgoed transformeert het voormalige industrieterrein Indië in Almelo tot een woongebied. De industriële historie van het 23 ha grote gebied blijft daarbij duidelijk herkenbaar. Met name langs het zogenaamde Kalverstraatje blijven oude gevels behouden. Voor een deel als een soort tuinmuur, voor een deel als historische zijgevel voor nieuwbouw en voor een deel als getransformeerde gebouwen. De Spoelerij valt deels in de categorie van getransformeerde gebouwen. Beltman Architecten maakte voor De Spoelerij een ontwerp waarbij de oude gebogen sheddaken van de industriële hal werden hergebruikt als dak voor de woningen. Door om en om een stramien van de vijf daken te slopen ontstaan twee binnenstraten, waarmee de woningen konden worden ontsloten. De woningen hebben allemaal een gelijke oriëntatie, met de hoge noordgevel als voorgevel en de tuin op het zuiden.

Schaaldak gesloopt

“In het ontwerp bleef het bestaande dak intact. Dan moet je dus onder een bestaande constructie bouwen. Dat betekent dat je met lichte materialen moet werken of alle materialen onder de bestaande kap moet schuiven. Ook moet je het dak helemaal inpakken om dat te isoleren. Daarnaast moeten hele delen van de spanten, balken en kolommen worden ingepakt om koudebruggen te voorkomen. Dan zie je er dus weinig meer van terug”, vertelt Rudy Weghorst, adjunct-directeur van Ter Steege Bouw Vastgoed Hardenberg. “Daarom hebben we gekeken of we de betonnen daken weg konden halen. Volgens de constructeur kon dat en de sloper durfde dat ook wel aan. De schaaldaken waren ook maar 60 mm dik. Door doordacht weg te knippen, konden de daken worden weggehaald zonder schade aan de balken en de kolommen. Wel ontstaat daar natuurlijk een ruwe kant met blootliggende wapening. Die hebben we behandeld en afgedekt met aluminium kappen.” Voor het overige is er zo min mogelijk gedaan aan de betonconstructie.

Tussen betonconstructie

De woningen zijn vervolgens tussen de betonconstructie gebouwd. “De oude betonkolommen staan deels in de spouw van de woningscheidende wanden. Die spouw hebben we extra breed gemaakt. We hebben nog gekeken of we sprongen in de wanden zouden maken, maar dat was niet zinvol in de plattegrond en ook wel lastig. Je komt de kolom en de boog overal steeds tegen.” Vanwege benodigde ruimte in de plattegrond zijn de woningen iets verschoven ten opzichte van het betonstramien. De voorgevel is bijna strak achter de bestaande betonnen balk geplaatst. De ramen van de bovenverdieping liggen zelfs deels achter die balk, zodat ook van binnenuit de historie wordt ervaren. Aan de achterzijde is de gevel juist verder naar achteren geplaatst, zodat de nieuwe bakgoot strak onder de betonnen balk is gelegen. Om dat mogelijk te maken was de hele betonconstructie van tevoren digitaal in 3D ingemeten en in Revit ingevoerd. “Het is een constructie uit de jaren zestig. Meten is weten. We wilden niet onaangenaam verrast worden door grote toleranties in de bestaande constructie, maar uiteindelijk bleek dat maar heel weinig te zijn.”

Dakconstructie

De daken van de woningen sluiten zo aan op de betonnen bogen dat die bogen er deels bovenuit steken. Tussen de bogen zijn met dakdozen gesegmenteerde daken gemaakt. Die zijn bekleed met pvc, dat ook over de betonnen bogen heen doorloopt. “Omdat de dakbedekking volkomen dampdicht is, hebben we veel aandacht besteed aan de luchtdichting van het dak. Alle naden tussen de dakdozen zijn zorgvuldig afgetapet om dampophoping onder het pvc te voorkomen.” De segmenten van het dak rusten op een balkconstructie langs de bovenzijde van de dragende wanden. De balksegmenten konden vanuit Revit precies op maat worden gemaakt en zijn met een mal in het werk aangebracht. De segmenten van het dak zijn zo gekozen dat er precies een PV-paneel op past, in landscape-richting geplaatst. De verschillende hellingshoeken waaronder de PV-panelen zijn geplaatst en de beschaduwing door de betonnen spanten, leiden tot grote verschillen in de opbrengsten van de panelen. Daarom heeft de installateur gekozen voor een ‘embedded oplossing’ van Solar Edge. Hierbij wordt de traditionele junction box achter het paneel vervangen door een speciale optimizer annex junction box (de OP-J). Met deze oplossing is het slechtst functionerende paneel niet langer het referentiepunt voor de hele installatie.

Drie keer zes woningen

Binnen de boogconstructies zijn drie rijtjes van elk zes woningen gemaakt. Tussen elke twee bogen zijn twee woningen gerealiseerd. De koppen van de rijtjes zijn afwijkend. Aan de ene kopse zijde zijn de twee woningen zo versmald dat er binnen de bogen ruimte is ontstaan voor een toegangsweg. Aan de andere zijde – aan het Kalverstraatje – is een bestaand extra stramien van circa 3 meter breed compleet behouden gebleven. Dit stramien is als atelierruimte of berging toegevoegd aan de laatste woningen in de rij. Aan het Kalverstraatje is daardoor de historische gevel intact gebleven. De opzet van drie identieke rijtjeswoningen greep Ter Steege aan om er in energetisch opzicht een proeftuin van te maken, met drie verschillende energieconcepten met gelijke woonlasten (huur plus energie). “Energieneutraal en nul-op-de-meter zijn actuele begrippen. We gaan de woningen de komende jaren monitoren op energielasten en tevens op de onderhouds- en vervangingskosten van de technische installaties”, vertelt Weghorst. “Over een aantal jaren hebben we daardoor een duidelijk beeld van de verschillende concepten. Zoals gezegd: meten is weten.”

Drie concepten

De drie rijen woningen zijn allemaal in de basis gebouwd volgens de Bouwbesluiteisen, aangevuld met een hoge kierdichtheid en triple beglazing. Het afgiftesysteem in alle woningen is enkel vloerverwarming, op basis van lagetemperatuur (ltv). Alle woningen hebben balansventilatie met WTW (Renovent Excellent van Brink). In één rij wordt de HRE Kombi Kompakt 28/24 (CW4) van Intergas opgehangen, in de middelste rij komt het hybride Altherma-toestel van Daikin en Intergas te hangen. Dit is een lucht/waterwarmtepomp die voor piekbelasting in verwarming en tapwater gebruikmaakt van de gasketel. Het derde rijtje is ‘allelectric’ dankzij de LWD50 A/SX warmtepomp van Alpha-Innotec (5,5 kW). Dit zijn zogeheten ‘Nul op de Nota’-woningen. Aangetekend moet worden dat de huurwoningen géén gebruikmaken van de koelfunctie van de warmtepomp. De buitenunits van de warmtepompen zijn geplaatst tegen de balken van het betonnen geraamte van de oude wasserij. Voor nul-op-de-nota liggen er 21 PV-panelen op het dak van de grote woningen en 18 op het dak van de twee kleinere woningen. De woningen met de hybride oplossing hebben 15 PV-panelen en de woningen met de HR-gasketels 13.

Tekstproductie: Henk Wind
Fotografie: Ter Steege Bouw Vastgoed en Henk Wind
Tekenwerk: Henk Heusinkveld