Pagina 13 van: Bouwwereld #03/2021
13
ProjecT TransformaTie
T
ussen diverse hagelbuien door geven architecten
Sander Nelissen en Jeroen Semeijn van WJDArchi-
tecten tekst en uitleg tijdens een uitgebreide rond-
gang in de Tuin van Noord. Er wordt de laatste hand
gelegd aan de bestrating en in sommige gebouwen wordt nog
druk gewerkt. Een deel van de voormalige penitentiaire inrich-
ting is sinds vorig jaar bewoond en de eerste tuintjes en het
openbare groen beginnen te ontluiken. Nelissen schetst de
oorspronkelijke situatie: “Toen de stervormige gevangenis werd
gebouwd (1864-72) naar ontwerp van architect Allard Cornelis
Pierson, was dit het eerste gebouw aan de Noordsingel. Het
Oude Noorden lag nog buiten de stad en bestond uit weilan-
den.” De singel was in 1862 gegraven ter verbetering van de
waterhuishouding van Rotterdam. Nieuwe bebouwing aan beide
zijden van de singel volgde aan het einde van de 19e eeuw. Het
Huis van Bewaring – waar mensen in voorarrest zaten – en het
Gerechtsgebouw, beide gerealiseerd rond 1898 naar ontwerp
van architect Willem Cornelis Metzelaar, onttrokken de gevan-
genis met zijn monumentale poortgebouw aan het zicht vanaf
de singel. De woningbouw in de straten rond het ommuurde
gevangenisterrein zorgde er eveneens voor dat de gevangenis
maar op enkele plaatsen zichtbaar was.
De gevangenis bestond uit vier radiale cellenvleugels van vier la-
gen met kap, rond een centraal gebouw, het panopticum. Dat was
bereikbaar via een gang vanaf het administratiegebouw. Tussen
twee cellenvleugels staat een achthoekige gevangeniskerk. In een
apart gebouw bevonden zich de vrouwenvleugel en de ziekenboeg.
Op de hoeken van het terrein stonden bewaarderswoningen, en
aan de Noordsingel de woningen van de directeur en de arts.
1 Poort met vogels
van grafisch ontwer
per Rob Westendorp.
Het oude deel rechts
zal dezelfde kleur
krijgen.
2 Projectarchitecten
Sander Nelissen
en Jeroen Semeijn
van WDJArchitecten
voor de kop van
cellenvleugel D,
rechts de kapel.
1 2
Verkoop Van het totale complex
In 1996 vertrokken de arrondissementsrechtbank en het kan-
tongerecht naar de Kop van Zuid. Het gebouw aan de Noordsin-
gel werd in 1999 verbouwd tot kantoorruimte. Wanneer duide-
lijk is dat de penitentiaire inrichting ook het complex op korte
termijn zal verlaten, nodigt het Rijk in 2010 ontwikkelaars en
architecten uit om met een plan voor herontwikkeling van het
Noordsingelcomplex te komen. In 2011 wordt het voor 4,65 mil-
joen euro verkocht aan HD Projectrealisatie en BAM Woning-
bouw Rotterdam op basis van een plan van WDJArchitecten en
Atelier Quadrat. De verkoop omvat de penitentiaire inrichting,
het gerechtsgebouw het archiefgebouw en een winkel met bo-
venwoning aan de Zwartjanstraat. Het gerechtsgebouw is di-
rect na de overdracht aan HD Projectrealisatie en BAM ontwik-
kelaars in 2014 inwendig gerenoveerd, waarbij monumentale
elementen zijn hersteld. Er zit een bedrijfsverzamelgebouw in
met kantoorruimtes en een poliklinisch revalidatiecentrum. De
overige gebouwen worden getransformeerd tot woningen.
Om de architectonische eenheid van het voormalige gevange-
niscomplex te bewaren, maken Quadrat en WDJA een integraal
masterplan, waarin bijna alle oude bebouwing behouden blijft.
“Met de transformatie van het gevangenisterrein tot Tuin van
Noord wordt dit verborgen en afgesloten terrein voor het eerst
nauw verbonden met de omliggende buurt. De muren zijn blijven
staan, waardoor het omsloten karakter behouden blijft. Maar te-
gelijkertijd zijn op negen plaatsen nieuwe doorgangen gemaakt,
waarvan er drie aansluiten op nieuwe looproutes die het gebied
doorwaadbaar maken. Het zijn stalen poorten van divers for-
maat, waaruit vogels zijn gesneden, het grafisch ontwerp is van
10-11-12-13-14-15-16-17-18-19_tuinvannoord.indd 13 30-04-21 09:12