Pagina 55 van: Bouwwereld #05/2021
55
PROJECT NIEUWBOUW
D
e nieuwe rechtbank aan de Parnassusweg in Am-
sterdam-Zuid moet meer worden dan een recht-
bank alleen; het moet een plek zijn voor de stad.
De A10, die een barrière vormt tussen Zuid en de
Zuidas, verdwijnt in de toekomst ondergronds, terwijl het trein-
station Amsterdam-Zuid verbouwd gaat worden tot een van de
grootste van Nederland. Aan de noordzijde van het spoor komt
boven de ondergrondse snelweg een groen pad, dat aansluit op
het grote plein van de rechtbank. Hierdoor zal het gebouw in
de toekomst een verbinding zijn tussen Amsterdam-Zuid en de
Zuidas. Het stedenbouwkundige plan sluit aan op het uitgangs-
punt voor het ontwerp van de rechtbank zelf: rechtspraak is een
publieke zaak en dus verweven in het leven van alledag.
VIER EISEN
Consortium het New Amsterdam Court House (NACH), be-
staande uit Macquarie Capital, ABT, DVP, KAAN Architecten,
Heijmans en Facilicom, is in opdracht van het Rijksvastgoed-
bedrijf dertig jaar verantwoordelijk voor ontwerp, bouw, finan-
ciering en de facilitaire dienstverlening. Deze vorm van publiek –
private samenwerking wordt ook wel DBFMO genoemd
(Design, Build, Finance, Maintain, Operate).
Vier eisen van de opdrachtgever stonden bij het ontwerp cen-
traal: het gebouw moest zichtbaar, herkenbaar, ‘gezagwekkend’
en functioneel zijn. Met een oppervlak van 80 bij 80 meter en
50 meter hoogte is de zichtbaarheid geen probleem. Tussen alle
opvallende gebouwen op de Zuidas, is een herkenbaar gebouw
neerzetten wel een grote uitdaging, terwijl het woord ‘gezag-
wekkend’ niet eens bestaat. “Daarmee bedoelt de opdrachtge-
ver iets dat vertrouwen wekt en tegelijkertijd gezag uitstraalt
– dat is lastig uit te drukken in een gebouw”, vertelt architect
Vincent Panhuysen van KAAN Architecten. Dat het gebouw ook
nog moet functioneren, is vanzelfsprekend, maar niet eenvou-
dig. “Je hebt te maken met verschillende stromen: dagelijkse
bezoekers, duizend rechters en medewerkers, en gemiddeld
meer dan 100 verdachten die elke dag naar de rechtbank wor-
den vervoerd. Al die stromen moeten veilig het gebouw in en uit
kunnen. Daardoor ontstaat een conflict tussen een publiek en
veilig gebouw: het moet transparant en open zijn, terwijl er ook
delen zijn die je niet mag zien.”
SECURITY BY DESIGN
Veel van die problemen zijn opgelost in het ontwerp zelf. ‘Security
bij Design’, zoals dat genoemd wordt. Meest ingrijpende ontwerp-
keuze was de beslissing om de vier verschillende gebieden van het
gebouw strikt te scheiden en bovenop elkaar te stapelen. Die vier
gebieden zijn: gehechtengebied, zalengebied, overgangsgebied en
kantoorgebied. Het gehechtengebied bevindt zich samen met par-
keervoorzieningen voor personeel ondergronds. Het zalengebied
neemt de eerste vier verdiepingen in beslag. Verdieping vijf is het
overgangsgebied, waar de rechters kunnen eten en vergaderen.
En op de bovenste vier verdiepingen zijn de kantoorruimten gesitu-
eerd, met in totaal duizend werkplekken.
De verschillende stromen hebben allemaal hun eigen route naar
de rechtszalen. De gedetineerden van onderaf, de rechters van
bovenaf en het publiek via de zijkant van het gebouw. Op deze
manier zijn de stromen altijd van elkaar gescheiden en komen
ze elkaar pas in de rechtszaal voor het eerst tegen.
De alzijdige gevel van het gebouw reflecteert die gestapelde
opdeling in verschillende gebieden. Het raster van de stalen
gevelkolommen geeft duidelijk aan waar de verschillende ge-
bieden beginnen en eindigen, waarbij de afstand tussen de
gevelkolommen naar boven toe steeds kleiner wordt. De stra-
mienmaat van het zalengebied is 3600 mm, van het overgangs-
gebied 1800 mm en van de kantoren 900 mm.
OMGEKEERDE GEBOUWINDELING
Het principe van security by design is ook terug te vinden in
de gebouwindeling. De in totaal vijftig zittingszalen en enquê-
tekamers zijn gesitueerd in de gesloten betonnen kern van het
gebouw, terwijl daaromheen de publieke ruimten lopen, die
grenzen aan de buitengevel. Hierdoor is het gebouw voor pu-
bliek open en toegankelijk en tegelijkertijd veilig, zonder daar
ingewikkelde maatregelen voor te hoeven treffen. Panhuysen:
“Veel rechtbanken hebben de zalen aan de buitenzijde van het
gebouw en een atrium in het midden. Dat betekent dat de be-
veiligde schillen aan de buitengevel liggen, waardoor ze onder
andere kogel- en inbraakwerend moeten zijn. Daar is veel en
kostbaar materiaal voor nodig en bovendien wordt het daarmee
een hermetisch gesloten gebouw met onaantrekkelijke achter-
kanten, die extra zwaar beveiligd zijn voor de aan- en afvoer van
de gedetineerden. Omdat we het omgedraaid hebben, is dat al-
lemaal niet nodig. De veiligheid zit al binnen in de kern.”
De brandveilige schil bevindt zich ook in die kern. De publieks-
ruimten zijn daardoor brandtechnisch gezien buiten, wat be-
tekent dat mensen die zich in de kern bevinden in geval van
brand alleen maar de kern hoeven te verlaten. Normaliter gaat
de vluchtroute naar de gevel, maar bij een rechtbank is dat vei-
ligheidshalve niet wenselijk. Voorkomen moet worden dat een
gedetineerde of bezoeker buiten het gebouw de rechter tegen-
komt. Ook in een situatie van vluchten is sprake van gescheiden
routes.
DAAR WAAR FOTO’S AFLOPEND
OF ANDERSZINS BETER TOT HUN
RECHT KOMEN, MAG JE DAT GE-
WOON DOEN
52-53-54-55-56-57-58-59-60-61_projectrechtbank.indd 55 15-09-21 16:30