Pagina 13 van: Bouwwereld #05/2022
13
PROJECT RENOVATIE
H
et voormalige defensieterrein Zeven Provinciën in
Arnhem doet op het eerste gezicht niet denken aan
een militair complex. De zeven zogenoemde bunker-
boerderijen die het terrein oorspronkelijk telde, zijn
gebouwd als boerderijen, maar waren in werkelijkheid onder-
komens voor Duitse militairen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Dit om de locatie geheim te houden voor de geallieerden; vanuit
de lucht lijkt het op een oer-Hollands boerendorp. Echte bun-
kers zijn de boerderijen overigens niet helemaal. De wanden
zijn weliswaar ruim een halve meter dik, maar zijn uitgevoerd in
massief metselwerk in plaats van beton en de daken bestaan
uit traditionele houten constructies met dakpannen. Wel waren
de raamluiken uitgevoerd in twee centimeter dik plaatstaal en is
elke boerderij onderkelderd, met in iedere kelder een verstevig-
de betonnen ruimte voor opslag van munitie of om in te schuilen.
De bunkerboerderijen waren onderdeel van Fliegerhorst Dee-
len, een Duitse vliegbasis die gebouwd is aan het begin van de
oorlog met het oog op de geplande invasie van Engeland. Na de
oorlog is de basis tot 1995 gebruikt door de Koninklijke Lucht-
macht. Sinds de sluiting van vliegbasis Soesterberg in 2009 is
Deelen weer in gebruik genomen door het leger.
De bunkerboerderijen zijn daar geen onderdeel meer van en in
2018 zette gemeente Arnhem de zes overgebleven boerderijen
(één is in het verleden gesloopt) in de verkoop, met het plan het
terrein te transformeren tot Culturele Buitenplaats Koningsweg
– een ‘culturele enclave’ voor creatieve ondernemers die wonen
en werken willen combineren. Geïnteresseerden moesten zelf
met een plan komen voor de verbouwing, die aan een uitgebreid
beeldkwaliteitsplan van de gemeente moest voldoen. Architect
Marije Weijers van Atelier Blik architectuur | interieur diende bij
de gemeente een plan in voor kavel nummer ZP7AB; een twee-
onder-een-kapwoning en de enige boerderij die na de oorlog
grondig is verbouwd. In 1968 is het pand verbouwd tot leger-
hospitaal; een deel werd gesloopt om er een tweede verdieping
op te zetten en aan de achterzijde werd uitgebouwd. Door de
verbouwing zijn alle onderdelen van cultuurhistorische waarde
verdwenen en had kavel ZP7AB als enige gebouw op het ter-
rein geen monumentale status.
BINNENSTEBUITEN
Dat gaf Weijers de vrijheid om uit te pakken met het ontwerp.
Ze kwam door de selectieprocedure van de ontwikkelaar met
een concept dat de bunkerboerderij als het ware binnenstebui-
ten keerde met een van buiten haast monoliet ogend gebouw-
volume, volledig bekleed met stenen leien en met diepe neggen
bij de raamkozijnen, die de dikke schil van het pand accentu-
eren. “Ik wilde het verhaal vertellen van wat de rest verbergt”,
legt Weijers uit. “De rest heeft namelijk een masker op van een
gezellige boerderij, maar stiekem zijn het bunkers. Wij halen het
masker eraf en vertellen juist wat zij verbergen. Dat is het con-
cept waarmee we gekozen zijn.”
Als tegenhanger van de massieve, stenen uitstraling van de
schil heeft de boerderij een houten binnenschil gekregen. De
kopgevels liggen terug en zijn bekleed met houten regels van
producent Carpentier. “Door een zacht bouwmateriaal als hout
toe te passen, wordt de boerderij vriendelijker en menselijker”,
legt Weijers uit.
De raamkozijnen in de gevel zijn op dezelfde plek gekomen als
de oorspronkelijke openingen, met als uitzondering twee ingre-
pen in de voor- en achtergevel. In de voorgevel heeft woning
7a een knikpui die van de gevel overloopt in het dak, en aan de
achterzijde heeft woning 7b een grote insnede met een hoge
glazen pui. Door deze ingrepen is de ene woning meer naar de
voorzijde gericht en de andere meer naar achteren.
SLIMME KERN
Centraal in de plattegronden van de woningen staan twee ‘slim-
me’ houten kernen. In die kernen is alle installatietechniek van
de woningen verwerkt. “Ik wilde per se geen verlaagd plafond
in de woning om daarachter de installaties weg te werken. Dit
omdat ik eigenlijk het originele betonnen plafond, inclusief de
afdrukken van de bekistingsplanken, in het zicht wilde hebben.
De afwerklaag bleek alleen lastig te verwijderen, dus hebben
we die laten zitten. Inmiddels had ik wel al uitgezocht hoe ik
alle techniek in de kernen kon krijgen”, zegt Weijers. Achter de
houten schrootjes en akoestische panelen van de kern zijn de
inblaas- en uitblaaspunten van de balansventilatie en de riole-
ring van de verdieping weggewerkt. Ook de meterkast is in de
kern opgenomen en alle nieuwe leidingen en afvoeren lopen
via de oude schoorsteenschacht naar de eerste verdieping. “We
hebben hierdoor nergens iets aan het plafond hoeven doen.”
NIETS WEGGOOIEN
Hergebruik van materialen staat hoog in het vaandel bij Weijers.
Niet per se omdat circulariteit nu een trend is, maar gewoon om-
‘DE LEIEN ZELF ZIJN NIET
HELEMAAL WATERDICHT, MAAR DE
ACHTERCONSTRUCTIE IS DAT WEL’
10-11-12-13-14-15-16-17_bunkerboerderij.indd 13 25-08-2022 12:12