Pagina 46 van: Bouwwereld #1 2019

3D-betonprint van
gebouwen van start
De eerste Nederlands 3D-betonprintgebouwen die daadwerkelijk gebruikt gaan worden, staan op
stapel. In Teuge start het printen van De Vergaderfabriek; in Eindhoven gaan vijf woningen geprint
worden. Maar ook op andere fronten gebeurt er inmiddels van alles rondom 3D printen van beton.

3D-printers zijn anno 2019 niet meer weg
te denken en spelen een steeds grotere
rol in allerlei productieprocessen. Ook
beton gaat mee in de vaart der volkeren
van het 3D printen. Maar de zoektocht is:
wat kun je er eigenlijk mee? Wat zijn de
technische mogelijkheden van beton
printen en is dat interessant? Diverse
partijen zijn ernaar op zoek en zijn aan
het experimenten, zo bleek weer eens
tijdens een middag van Booosting op de
TU Eindhoven.
De zoektocht vertaalt zich inmiddels on-
der meer in de eerste twee Nederlandse
projecten die verder gaan dan demon-
stratieobjecten en daadwerkelijk gebruikt
c.q. bewoond zullen worden. De 3D-
betonprinter van CyBe gaat volgens plan-
ning zo rond het verschijnen van deze
Bouwwereld in Teuge beginnen aan De
Vergaderfabriek, nadat al eerder een
laboratoriumgebouw in Dubai werd
geprint; de betonprinter van de TU Eind-
hoven zal in de loop van het jaar wonin-
gen gaan printen voor de Eindhovense
wijk Meerhoven die daadwerkelijk
bewoond zullen worden. Het project
Milestone van de TU Eindhoven is op
dit moment nog in de engineeringsfase.

buitenzijde van de wanden blijft de ge-
laagde printstructuur zichtbaar; aan de
binnenzijde worden de wanden direct na
het printen glad gestreken. Printen van
een element duurt iets meer dan uur. Als
de samenwerkende partijen dat zouden
willen, zouden ze alle printwerk in vijf
dagen kunnen doen. “Maar we hoeven
niet gelijk een wereldrecord te vestigen
en zetten er liever niet te veel druk op.
We gaan er tien werkdagen over doen”,
vertelt projectleider Hugo Jager van
Revelating.
De voorbereidingen duurden in ieder
geval langer dan het printen zelf. Het
verkrijgen van een bouwvergunning is
met een dergelijke nieuwe bouwmethode
en nieuw materiaal behoorlijk intensief,
omdat er allerlei gegevens moeten wor-
den overlegd en moeten worden bewe-
zen met praktijktests. Ook de vorm maak-
te het niet gemakkelijker. Omdat een goot
en een nok ontbreken is er geen duide-
lijke scheiding tussen gevel en dak, terwijl
daarvoor bijvoorbeeld wel verschillende
isolatiewaardes gelden.

Vierlaagse opbouw
De wanden hebben een vierlaagse op-
bouw. De binnenste drie wanden bestaan
uit een dragende honingraatstuctuur, de
buitenste wand is de beschermende
regenjas. Per element moet de printer
een doorgaande rondgang maken en dus
is er één punt waar de buitenste wand
weer aan de binnenste wand wordt ver-
bonden. Op dat punt wordt de verbinding
tijdens het printproces doorgesneden. Dit
voorkomt een koudebrug, maar is vooral
bedoeld als dilatatie. “In theorie wordt de
thermische spanning te groot tussen de
buiten- en de binnenschil. Om scheuren
te voorkomen op plekken waar je dat niet
wilt, kun je dan beter maar zelf zo’n in-
snijding maken”, zegt Marijn Bruurs van
Witteveen+Bos. In de wand worden hand-

Waar CyBe print op locatie gaat de TU
Eindhoven dat in de werkplaats doen.

Turbinevorm
CyBe loopt voorop in de daadwerkelijke
realisatie van 3D betongeprinte gebou-
wen. Het project in Teuge is een samen-
werking tussen opdrachtgevers
Centre4moods en Hotel de Slaapfabriek
en adviesbureau Revelating, The Form
Foundation, Witteveen+Bos, CyBe, Elma
Media en Lexence Advocaten.
De opdracht gevers vroegen een uniek
gebouw voor een uniek vergaderconcept.
Het gebouw is gelegen naast de entree
naar vliegveld Teuge. Het ontwerp van
architect Pim van Wylick van The Form
Foundation refereert daaraan en lijkt van
bovenaf gezien op de draaiende bladen
van een turbine. Deze vorm met dubbel-
gekromde wanden is met traditionele
bouwmethoden niet of nauwelijks te bou-
wen.
De gekozen vorm leent zich er prima voor
om de wanden per element te printen,
waarna het volgende element ertegenaan
wordt geprint. De reikwijdte van de robot
zou ook niet voldoende zijn om het hele
gebouw in één keer te printen. Aan de

46 // Bouwwereld

TeksTproducTie Henk wind // Beeld witteveen+Bos, saxion HogescHool en
tHe Form Foundation

1

46-47-48_3d.indd 46 09-01-19 16:50