Pagina 47 van: Bouwwereld #1 2019

matig ankers gelegd om de binnen- en
buitenwand constructief met elkaar te
verbinden. CyBe print met speciaal ont-
wikkelde CyBe Mortar, die al na één uur
kan worden belast. De uiteindelijke be-
lastbaarheid is gelijk aan die van gewoon
beton.

Houtconstructie voor het dak
De geprinte wanden komen op een in het
werk gestorte betonnen begane-grond-
vloer. Het dak, dat eveneens een turbine-
vorm krijgt, wordt in het werk gemaakt
met een houtconstructie bekleed met
zink. Voor een uitvoering van ook het dak
in 3D-printtechniek zouden meer inno-
vatietijd en een hoger budget nodig zijn
geweest, zegt Jager. “Daar hebben we
niet voor gekozen.”
Voordat het dak erop komt worden de
holle wanden van bovenaf gevuld met
isolatiekorrels. De wanden zijn 70 cm dik,
waarvan zo’n 16 cm beton is. Dat is dus
meer dan voldoende voor een goede
isolatiewaarde.

Meer ontwikkelingen
Naast deze twee concrete gebouwprojec-
ten gebeurt er meer op het gebied van
3D betonprinten, zo bleek tijdens de

bijeenkomst van Booosting op de TU
Eindhoven. De vraag is wel: wat kun en
wil je ermee? Johan Riezebos van Ter
Steege Advies en Innovatie zette in zijn
tegenlezing de nodige vraagtekens bij de
huidige ontwikkelingen, vooral om teleur-
stelling te voorkomen. Hij ziet 3D beton-
printen nu te veel ingezet als marketing-
term, terwijl wordt gedaan wat we nu met
‘gewone’ technieken ook al kunnen. In
zijn visie roept de bouw te hard dat een
woning of een gebouw of een brug 3D
geprint is, terwijl het eigenlijk gaat om
onderdelen die worden geprint en vervol-
gens in elkaar worden gezet. Het is dan
printen om het printen. Als die zeepbel
wordt doorgeprikt, kan dat de toegevoeg-
de waarde en potentie van 3D betonprin-
ten enorm schaden. Riezebos pleitte dan
ook vooral voor meer onderzoek om de
potentie te ontdekken en te benutten.

Vaas en tafel
Een van die onderzoeken waar Riezebos
gecharmeerd van was, werd gepresen-
teerd door Marijn Bruurs van Witteveen+
Bos. Voor het eigen kantoor werkte het
bureau onder meer aan een vaas en aan
een tafeltennistafel. De fraai gevormde
vaas kan zomaar evolueren tot een mooie

1 // Project Milestone in Eindhoven is in de

engineeringsfase. Deze zomer moet de eerste

woning worden geprint. 2 // Printen van De

Vergaderfabriek moet een dezer dagen starten.

3 // De Vergaderfabriek heeft de vorm van een

rotor. 4 // Enkele vazen die Witteveen+Bos

heeft geprint en die zouden kunnen evolueren

tot kolommen. 5 // Witteveen+Bos deed erva­

ring op met het printen van betonnen pick­

nicktafels voor eigen gebruik. 6 // De fietsbrug

in Gemert: zes geprinte betonelementen die

met voorspankabels tussen twee zware beton­

nen ankerblokken zijn bevestigd.

kolom; de materiaalbesparende construc-
tie van de tafeltennistafel kan zomaar
evolueren tot een vloer. Bruurs gaf aan
dat Witteveen+Bos zulk onderzoek be-
langrijk vindt om het 3D printen van beton
verder te brengen. “Na de eerste geprin-
te brug hebben we meer aanvragen ge-
kregen voor zulke bruggen, maar voor
ons is het de vraag of dat ‘the way for-
ward’ is voor 3D betonprinten.” Voor een
prijsvraag voor de Infratech ontwikkelde
het bureau zelf wel een 3D-geprinte brug,
maar dan vooral gericht op materiaal-
besparing. Het beton zit op de plek waar
het nodig is. Bij de landhoofden is de >

47

MeThoden & Technieken //

Bouwwereld //

3

6

2

5

4

46-47-48_3d.indd 47 09-01-19 16:50