Pagina 48 van: Bouwwereld #1 2019

vorm vooral gebaseerd op dwarskracht,
in het midden is het bijna een I-ligger om
de overspanning zo gunstig mogelijk te
maken.
Witteveen+Bos is ook betrokken bij zowel
het project van De Vergaderfabriek als
Milestone. Eerder al deed het bureau
ervaring op met het printen van betonnen
picknicktafels voor eigen gebruik. Van die
eigen ervaring werd veel geleerd, zoals
het rekening houden met het verschil in
hoeveelheid beton in de binnenzijde en
buitenzijde van een bocht. Maar ook met
de uitdaging van transport van ongewa-
pende betonconstructies zonder hijs-
punten.

Green Dome
Ook SaxionHogeschool, Lectoraat Indu-
strial Design, is bezig met onderzoek naar
3D betonprinten en dan vooral naar de
toepassingen die mogelijk zijn. Saxion
deed ervaring op met allerlei praktische
aspecten, onder meer door zelf een klei-
ne printer te bouwen, zelf een mortel te
mengen en zelf te kijken hoe een ont-
werp in ‘slices’ is op te delen, vertelde Ivo
Vrooijink, projectleider van het RAAK
MKB-project Konkreet. Die ‘slices’ zijn dan
alle geprinte laagjes beton. Het resulteer-
de onder meer in een groene façade, die
bestaat uit een soort 3D-gevormde puz-
zelstukjes. De vormen worden horizontaal
geprint en vervolgens rechtop gezet en
gestapeld. Een vervolg hierop is een
Green Dome, waarin groenafval wordt
ingezameld en gecomposteerd, met dub-
belgekromde schaaldelen. Deze dome
wordt geprint door Vertico of de nieuwe

betonprinter bij het Saxion 3D-betonprint-
lab en krijgt een plaats aan het Innovatie-
pad op Kennispark Enschede. Een goede
mogelijkheid ziet Vrooijink ook in bijvoor-
beeld het printen van betonnen delen
– een soort bakken – voor vistrappen.
De bakken hebben een standaard model,
maar elke trede en elk project heeft af-
wijkende maten. Nu worden vistrappen in
het werk gemaakt met scheidingen van
azobé, wat in de praktijk echter niet de
gewenste levensduur heeft.

Eierschaal
Booosting ruimde deze middag ook tijd in
voor een heel andere benadering van
3D-gevormd beton, genaamd Eggshell.
Joris Bruggen vertelde over het onder-
zoek aan de ETH Zürich dat daarnaar
wordt gedaan. Dit onderzoek richt zich op
het printen van een hele dunne kunststof
bekisting, waarin vrijwel tegelijkertijd
beton wordt gegoten. Er wordt bio-af-
breekbaar kunststof gebruikt in een dikte
van slechts circa een millimeter. Bij de
eerste experimenten in 2015 was die mal
een soort glijkist die tijdens het stijgen
langzaam roteerde, waardoor een ge-
draaide kolom ontstond. Wapening kan
opgenomen worden door eromheen te
printen of door de wapening in kleine
delen stapsgewijs te monteren. Vullen
met beton kan eventueel ook achteraf,
maar dan in kleine stapjes om te grote
druk onder in de heel dunne mal te voor-
komen. Met printen van kunststof zijn
vrijere vormen te maken dan met beton-
printen omdat dit een thermisch proces is
met een licht materiaal, waarmee gemak-

1 // De groene façade van Saxion Hogeschool

bestaat uit een soort 3D­gevormde puzzel­

stukjes. 2 // Saxion Hogeschool werkt aan het

printen van een Green Dome met dubbel­

gekromde schaaldelen.

kelijker ‘in de lucht’ kan worden geprint.
De wapening blijft wel de beperkende
factor. Ook materiaalbesparing is een
reden om te kiezen voor het printen van
kunststof. Voor een kolom van 750 kg is
een ‘eggshell’ van slechts 75 kg nodig.
De printtijd bedraagt wel 25 uur. Bruggen
liet met mooie plaatjes zien wat met
deze techniek mogelijk is en moet gaan
worden.

Wetenschappelijk onderzoek in
praktijk
De ontwikkelingen zijn dus volop gaande
en de belangstelling is groot, zo schetste
ook universitair docent Freek Bos van de
TU Eindhoven. Hij waarschuwde wel dat
veel onderzoek zich nu vooral richt op
praktische toepassingen. Dat kan ten
koste gaan van gedegen wetenschappe-
lijk onderzoek. Met project Milestone
probeert de TU beide elementen te com-
bineren. De eerste woning van dit project
moet in de loop van het jaar in delen
onder de printer vandaan komen.

48 // Bouwwereld

1 2

// MeThoden & Technieken

46-47-48_3d.indd 48 09-01-19 16:50