Pagina 11 van: Bouwwereld #3 2020

11
PROJECT RENOVATIE
C
oncertgebouw de Vereeniging in Nijmegen stamt
uit 1915 en wordt om zijn akoestiek in een adem
genoemd met het Concertgebouw in Amster-
dam en de Musikverein in Wenen. Ten tijde van
de oplevering was het ontwerp van architect Oscar Leeuw een
kleurrijk en feestelijk gesamtkunstwerk in art-decostijl, maar na
100 jaar gebruik en veel bouwkundige ingrepen was daar niet
veel meer van over. Maar nog belangrijker: de logica en toegan-
kelijkheid van het gebouw was verdwenen. Architectenbureau
Braaksma & Roos stelde een masterplan op dat in drie fases,
verspreid over een periode van vier jaar, is uitgevoerd. Met de
uitvoering van het plan moest de samenhang, de transparan-
tie en de heldere logistiek van het gebouw weer terugkomen.
Daarbij moest het geen reconstructie worden van het origineel,
maar een herinterpretatie van de feestelijke sfeer die het 100
jaar geleden had.
MengelMoes van stijlen en sferen
Lucia van der Horst, architectuurhistoricus bij Braaksma & Roos
onderzocht de geschiedenis van het rijksmonument. Zij ontdek-
te dat er de afgelopen 100 jaar maar liefst 36 ingrepen, verbou-
wingen of uitbreidingen zijn geweest. Als reden noemt Van der
Horst de multifunctionaliteit van het gebouw. “De Vereeniging
is zowel een concertgebouw als sociëteitsgebouw en over de
jaren heen is er veel vraag geweest naar verschillende functies,
met een groot aantal ingrepen als gevolg.”
Door al die ingrepen was het gebouw een mengelmoes van stij-
len en sferen geworden, waarbij de transparantie en openheid
van het origineel was verdwenen. Vanuit cultuurhistorisch oog-
punt natuurlijk spijtig, maar niet direct een reden om miljoenen
in een renovatie te pompen. De behoefte om te vernieuwen zat
hem voornamelijk in de functionaliteit.
“Het gebouw werkte gewoon niet meer”, zegt Job Roos, part-
ner bij Braaksma & Roos architectenbureau. “De bezoekers-
stromen, de garderobes, locaties van de toiletten en de uitgifte
van de drankjes – alles was verspreid op een onlogische manier
waardoor het gebouw was verstikt. Daarnaast was ook de tech-
niek van het gebouw dramatisch. Zachte muziek kon bijvoor-
beeld niet, want de brom van de klimaatinstallatie was te heftig.
Dit alles deed geen recht aan de feestelijkheid en functionaliteit
die het gebouw ooit had.”
overkoepelend Masterplan
Om het gebouw weer functioneel te krijgen, ontwikkelde Braaks-
ma & Roos een overkoepelend masterplan, waaraan een goede
studie van het gebouw en dialoog met de betrokken partijen ten
grondslag lag. Het zou immers zonde zijn om wederom een ver-
bouwing uit te voeren die een aantal jaar later weer achterhaald
zou zijn. Maar ook vanuit praktisch oogpunt was het masterplan
een noodzaak. Budget voor de vernieuwing was er namelijk
niet. Het moest in delen losgeweekt worden via de gemeente
en provincie. Roos: “We hielden er rekening mee dat misschien
niet al het geld los zou komen. Dus als je een ingreep doet moet
je wel een visie hebben op het totaal.”
Naast het budget was er ook een logistieke uitdaging: het ge-
bouw moest tijdens de werkzaamheden in bedrijf blijven. Alleen
tijdens de zomer ging het een paar maanden dicht. De werk-
zaamheden moesten dus zorgvuldig in die perioden gepland
worden. Vanwege deze uitdagingen is het plan uitgevoerd in
drie fases, verdeeld over een periode van vier jaar. In de eerste
fase zijn de installaties van het pand aangepakt, in de tweede
fase de centrale foyer en het grand café en in de derde fase de
concertzaal en omliggende ruimtes, inclusief de nieuwbouw aan
de achterzijde van het gebouw.
Baopt-systeeM
In fase 1 is voornamelijk het onzichtbare deel aangepakt, dus de
techniek, verlichting en de klimaatinstallatie. Daarvoor is buiten
het gebouw een ondergrondse prefab kelder geplaatst. De ver-
nieuwde klimaatinstallatie in de concertzaal is het zogenoemde
BaOpt-systeem, een systeem zonder gerichte luchtstroom, zo-
als wel gebruikelijk bij conventionele systemen. In plaats daar-
van heft het systeem de krachten op die koude lucht laten dalen
en warme lucht laten stijgen. Wat resteert, is een zeer geringe
luchtstroom en een natuurlijke diffusie van verse lucht in de
ruimte.
“Dit klinkt een beetje als abracadabra, maar we hebben het
al eerder toegepast in het Kunstmuseum in Den Haag en het
werkt echt”, zegt Roos. Hoe het systeem precies werkt kan de
architect niet vertellen, omdat de producent Bosch daar niet te
veel over los wilt laten. Wel kan hij een aantal voordelen noe-
men: “De temperatuur is onderin de zaal gelijk aan bovenin de
zaal. Ook is er geen koudeval rondom de glas-in-lood ramen
boven in de zaal. Daarnaast hebben we hier maar zes roosters
in het plafond nodig voor het systeem en die hebben we mooi
kunnen wegwerken.”
Centrale foyer en grand Café
De centrale foyer en het grand café werden in de tweede fase
onder handen genomen. De foyer was oorspronkelijk het logi-
sche hart van het gebouw, maar veel doorgangen en openingen
zijn in de loop der jaren dichtgezet, waardoor het er donker en
^ De Vereeniging
gezien vanaf het
Keizer Karelplein.
In 2015 vierde de
Vereeniging het
100-jarig bestaan.
De verlichting is
ontworpen door
BeersNielsen ligh-
ting designers.
<< De centrale foyer
is na de renovatie
weer open en uitno-
digend en fungeert
weer als hart van het
gebouw, zoals oor-
spronkelijk bedoeld.
< Braaksma & Roos
wilden alle ruimtes
in het gebouw zo
publiek toegankelijk
mogelijk maken.
Daarom is de bypass
naar de toiletten zo
aangekleed alsof je
er met een glas wijn
naar binnen kunt
lopen.
08-09-10-11-12-13-14-15_devereeniging.indd 11 30-04-20 15:36