Pagina 15 van: Bouwwereld #5 2020
15
Project transformatie
A
an de tolstraat in de pijp liggen drie rijksmonumen-
ten op steenworp afstand van elkaar: het voorma-
lige raadhuis van de gemeente nieuwer-amstel
uit 1892, de voormalige asscher diamantslijperij uit
1907 en de tempel van de theosofische beweging, later bios-
coop cinétol, uit 1926. hoewel er nog geen veertig jaar tussen
de bouw van de drie gebouwen zit, kunnen ze qua uiterlijk en
architectonische stijl niet meer van elkaar verschillen. Vooral de
expressieve neorenaissancestijl van het raadhuis lijkt mijlenver
verwijderd van de sobere, functionele vormen van de nieuwe
zakelijkheid, die ten grondslag liggen aan het ontwerp van de
tempel van l.c. van der Vlugt.
hoewel de voormalige diamantslijperij zonder meer een impo-
sant gebouw is, lijkt de industriële art nouveau van gerrit van
arkel voor het ongetrainde oog wellicht een ‘veilige’ tussenvari-
ant; functioneel met hier en daar een versiersel, zoals de hard-
stenen ornamenten en de kantelen, die samen met de twee to-
rens aan de oost- en westzijde het gebouw een kasteelachtige
uitstraling geven. toch brak het gebouw voor die tijd behoorlijk
met de traditie, weet architect andries laane. hij was met het
rotterdamse Villanova architecten betrokken bij de herbestem-
ming van de voormalige slijperij en de stedenbouwkundige
vernieuwing daaromheen. “de typologie van de diamantslijperij
op industriële schaal en ook de bouwtechniek waren destijds
volop in ontwikkeling”, zegt laane. “het was een experimenteel
ontwerp: een hyperfunctionele fabrieksplattegrond, gebaseerd
op de optimale opstelling van centraal aangedreven slijptafels
met overdadig daglicht in de rug, gebouwd in een heel vroeg-
gewapend betoncasco, nog hybride met dragende gemetselde
gevels. en ook de architectuurstijl van Van arkel was nieuw en
greep niet terug op het verleden.”
vaN gesloteN Naar opeN
de koninklijke asscher diamant maatschappij gebruikt nog wel
enkele verdiepingen van de westelijke toren, maar in de fabriek
zelf worden inmiddels geen diamanten meer geslepen. na verschil-
lende functies te hebben gehad werd in 2008 een prijsvraag uit-
geschreven voor de herbestemming van de fabriek als onderdeel
van de herontwikkeling van het gehele voormalige archiefterrein.
een consortium met Villanova architecten als restauratiespecialist
won die prijsvraag. na de crisis van 2008 werd dit plan helemaal
herontwikkeld. nu is een plan voor de slijperij gerealiseerd met ho-
reca- en kantoorruimte op de begane grond en twaalf luxueuze
appartementen aan portieken op de verdiepingen.
de diamantslijperij was een goed beveiligd gebouw. het ter-
rein is omsloten door een (inmiddels monumentaal) hekwerk en
heeft slechts een in- en uitgang; geen schilfertje diamant mocht
ongeoorloofd het pand verlaten. deze geslotenheid leverde bij
de herbestemming meteen een grote uitdaging: hoe maak je
dit monumentale pand weer open en toegankelijk voor de om-
geving?
Villanova vond de oplossing in maar liefst zes nieuwe toegan-
gen. drie daarvan voor de woningen liggen aan de noordzijde
langs een nieuwe route door het gebied. aan de zuidzijde van
het gebouw, die grenst aan de tolstraat, liggen twee nieuwe
toegangen voor de kantoorunits en een voor de horecagelegen-
heid. deze puien zijn zo ontworpen dat het eigenlijk niet opvalt
dat er nieuwe kozijnen in zijn geplaatst. “op de plaats van de
openingen zaten eerst gewone raampartijen, net als in de rest
van de gevel. we hebben hier de borstwering weggezaagd en
houten puien met 3,5 meter hoge stalen glasdeuren geplaatst.
dat kon in staal binnen dezelfde maatvoering en in dezelfde
kleuren als bij de oorspronkelijke ramen. daardoor is het monu-
mentale beeld van een lange rij fabrieksramen nog prima lees-
baar”, legt laane uit.
bij het wegzagen van de borstwering was schade aan de hard-
stenen hoekstenen onvermijdelijk. deze zijn daarom vervangen
door nieuwe hardstenen elementen, met de hand gefrijnd door
dapper en harder uit hoorn. “machinaal is dit effect anders niet
te reproduceren”, verklaart laane. nieuw gemaakte hardsteen
elementen zijn ook op andere plaatsen toegepast waar de scha-
de aan het origineel onherstelbaar was, zoals aan de noordzijde,
grenzend aan het dora tamanaplein. hier zijn voor de apparte-
menten twee nieuwe portiektoegangen gemaakt met 3,5 meter
hoge houten deuren. laane: “in de zuidgevel waren glasdeuren
noodzakelijk om het beeld niet te storen. dat kon alleen in staal.
bij de noordgevel speelde dat beeld geen rol, waardoor we hout
konden toepassen. dat geeft gelijk een veel warmere en hui-
selijke sfeer. de afzelia deur hebben we bewust een opvallend
profiel gegeven, zodat het wat afsteekt ten opzichte van de vrij
vlakke gevel.”
gevelrestauratie
de gevel is voorzichtig gereinigd met water en waar nodig her-
steld. beschadigde stenen zijn niet vervangen, maar handma-
tig door Van milt restaurateurs aangeheeld met een minerale
steenreparatiemortel. “Verbluffend hoe die jongens zelfs vuist-
dikke scheuren nagenoeg onzichtbaar kunnen aanhelen. echt
kunstwerk!”
uitzondering op het herstelwerk is de noordgevel. “Vroeger
stond daar een philips-gebouw tegenaan, dat inmiddels ge-
sloopt is. op een aantal plekken hebben ze het metselwerk ruw
12-13-14-15-16-17-18-19-20-21_diamantslijperij.indd 15 04-09-20 08:36