Natuurinclusief bouwen

Natuurinclusief bouwen krijgt steeds meer aandacht binnen de bouw- en architectuurwereld. Natuurinclusief bouwen gaat daarbij veel verder dan bouwen met respect voor de natuur. Het is een benadering waarbij de natuurlijke omgeving een integraal onderdeel vormt van het ontwerp- en het bouwproces. Dit artikel zet op een rij wat natuurinclusief bouwen zoal inhoudt, waarom het belangrijk is en hoe het in de praktijk wordt toegepast.

Wat is Natuurinclusief Bouwen?

Natuurinclusief bouwen betekent letterlijk het integreren van natuurlijke elementen in bouwprojecten. Het gaat om meer dan alleen groenvoorzieningen; het omvat ook maatregelen die bijdragen aan biodiversiteit en de natuurlijke leefomgeving verbeteren. Bij natuurinclusief bouwen worden gebouwen en infrastructuur zodanig ontworpen dat ze de natuur niet alleen behouden, maar ook versterken. Dit kan variëren van het aanleggen van groene daken en gevels tot het creëren van nest- en schuilplaatsen voor dieren.

Waarom is Natuurinclusief Bouwen Belangrijk?

Door natuurinclusief te bouwen, kunnen we de biodiversiteit in stedelijke gebieden vergroten. Dit is cruciaal in een tijd waarin veel diersoorten onder druk staan door habitatverlies. Daarnaast kunnen groene daken en gevels, als onderdeel van natuurinclusief bouwen, helpen bij het reguleren van de temperatuur en verminderen het hittestress in steden. Groene daken kunnen ook een goede bijdrage leveren aan het watermanagement in de gebouwde omgeving door regenwater op te vangen en vertraagt af te geven aan het riool.  

Natuur in de directe leefomgeving verbetert de gezondheid en het welzijn van mensen. Groenvoorzieningen bieden plekken voor ontspanning en recreatie, en verbeteren de luchtkwaliteit. Bovendien kunnen natuurinclusieve maatregelen bijdragen aan de duurzaamheid van gebouwen. Ze kunnen de energie-efficiëntie verbeteren en de levensduur van bouwmaterialen verlengen.

Hoe Pas je Natuurinclusief Bouwen Toe?

Er zijn verschillende manieren om natuurinclusief bouwen in de praktijk toe te passen. De toepassing is afhankelijk van de schaal en het type project of gebouw. Hier zijn enkele voorbeelden.

Groene Daken en Gevels Dit zijn misschien wel de bekendste vormen van natuurinclusief bouwen. Ze zijn bedekt met vegetatie en kunnen bijdragen aan de biodiversiteit door insecten en vogels aan te trekken. Groene gevels of verticale tuinen bieden vergelijkbare voordelen en kunnen ook worden gebruikt om gebouwen te isoleren.

Nest- en Schuilplaatsen

Het integreren van nestkasten, vleermuiskasten en insectenhotels in de bouwstructuur biedt onderdak aan verschillende diersoorten. Dit helpt bij het behoud en de uitbreiding van stedelijke fauna. Dergelijke zaken zijn geregeld in de Omgevingswet. In deze wet staan regels voor de bescherming van dieren en planten in Nederland. De artikelen die over soortenbescherming gaan, zijn algemeen van toepassing, maar hebben specifieke gevolgen voor de bouw en dan met name voor de verduurzaming van de bestaande woningvoorraad.

Omgevingswet en natuurinclusiviteit

Anette Karels van Waardenburg Ecology zegt hierover in een artikel in Bouwwereld: “De Omgevingswet schrijft voor dat je een zorgplicht hebt voor de flora en fauna in de omgeving waar je activiteiten verricht. Sommige soorten zijn beschermd je mag ze bijvoorbeeld niet zomaar doden of hun verblijfplaatsen weghalen. Concreet voor de bebouwde omgeving gaat het om gebouwbewonende diersoorten, bestaande uit vogels als de huismus, gierzwaluw, spreeuw en soms de koolmees, maar ook vleermuizen. Van sommige vogels zijn de verblijfplaatsen – de nesten – het hele jaar beschermd. Voor andere soorten zoals de spreeuw of koolmees geldt dat je alleen tijdens het broedseizoen niets mag doen.” Het artikel gaat in op aandachtspunt geeft bouwers en opdrachtgevers waar het gaat om natuurinclusief bouwen.

Waterbeheer

Het aanleggen van wadi’s (waterafvoersystemen) en regenwateropvangsystemen kan helpen bij het beheer van neerslag en het verbeteren van de waterkwaliteit. Dit creëert ook habitats voor amfibieën en andere watergebonden fauna. In een interview in Bouwwereld zegt Ieke Benschop, projectleider Duurzame Daken bij de Natuur en Milieufederatie Utrecht (NMU), daarover: “NMU zet al veel langer in op zon op het dak en buigt zich sinds een jaar of drie ook serieus over de opgaven die er liggen op het gebied van klimaatadaptatie op het dak. Dan kom je al snel uit op zaken als waterbuffering en verkoeling van de stad, bijvoorbeeld door groen op het dak. Het beste zou zijn dergelijke zaken te combineren.”

Voorbeelden van Natuurinclusief Bouwen

Er zijn al diverse succesvolle voorbeelden van natuurinclusief bouwen in binnen- en buitenland. Een bekend voorbeeld is het Bosco Verticale in Milaan, een paar woontorens die volledig bedekt zijn met bomen en planten. Dit project heeft niet alleen de biodiversiteit in de stad verhoogd, maar ook het leefklimaat voor de bewoners verbeterd.

Recente voorbeelden in Nederland zijn nieuwbouwproject Groenmarkt in Amsterdam. Hier zijn gezond leven van mens, plant en dier als (ontwerp)uitganspunt genomen. Voor architect Ronald Janssen was het project dat bestaat uit twee gebouwen een buitengewone ervaring. Er zijn sociale huurwoningen en speciale woningen voor ouderen gerealiseerd en er kwam een duinlandschap met zwembad op het dak. Een bijzonder project op een bijzondere plek in de stad.

In de nieuwbouw van Aeres Hogeschool in Almere is groen zichtbaar in allerlei vormen, van een groengevel en hangplanten tot het arboretum op het dak. Het is ook groen gebouwd, met een optimale mix van duurzaamheidsaspecten op het gebied van energie, (hemel)water, materiaal en circulariteit.

Een ander voorbeeld is het Getijdenpark Keiehaven in Rotterdam. Dit project win in 2023 de Award Natuurinclusief Bouwen van Vogelbescherming Nederland. De vakjury reikte de prijs uit op de Dutch Design Week. Vogelbescherming deelt de prijs één keer in de twee jaar uit aan het meest natuurinclusieve project of ontwerp van Nederland.

Organisaties zoals Vogelbescherming Nederland en de Zoogdiervereniging en provincie Noord-Brabant brachten een video uit over natuurinclusief bouwen. In de praktische video vertellen experts uit bouw, vastgoed en groene sector aan de hand van concrete tips op welke manieren je toekomstbestendig kunt bouwen .

Vooroordelen en misvattingen rond Natuurinclusief bouwen

Natuurlijke elementen in bouwprojecten integreren is kostbaar en maakt projecten financieel onhaalbaar. In de praktijk valt dat reuze mee. Hoewel de initiële kosten hoger kunnen zijn, bieden natuurinclusieve maatregelen op de lange termijn vaak kostenbesparingen. Groene daken en gevels kunnen bijvoorbeeld bijdragen aan energiebesparing door betere isolatie, en regenwateropvangsystemen verminderen de kosten van waterbeheer.

Bovendien kunnen natuurinclusieve gebouwen hogere marktwaardes en lagere onderhoudskosten hebben. En dat je ook ‘groen voor de poen’ kunt zijn, weet Martijn Nijland als geen ander. Hij is gepokt en gemazeld in de vastgoedfinanciering en ziet dat bancaire en non-bancaire vastgoedfinanciers steeds vaker meer zekerheid willen over het duurzame karakter van gebouwen. Bovendien is hij van mening dat gebouweigenaren, ontwikkelaars en investeerders beter op natuurinclusiviteit en duurzaamheid moeten inspelen. Om dat concreet te maken riep hij als zelfstandig ondernemer Paris Proof Real Estate Finance (PPREF) in het leven.

Natuurinclusieve gebouwen gaat over een gebouwtype die een niche zijn voor ecologische puristen. Ze zijn niet geschikt voor de mainstream bouwsector. Dit is een misvatting. Natuurinclusief bouwen wint terrein in de mainstream bouwsector vanwege de brede voordelen voor biodiversiteit, klimaatadaptatie en leefkwaliteit. Veel toonaangevende architecten en projectontwikkelaars omarmen inmiddels natuurinclusieve principes in hun projecten.

Biodiversiteit herstellen

Dat blijkt onder meer uit een interview met Onno Dwars,CEO van Ballast Nedam Development. In het interview legt hij uit waarom natuurinclusief bouwen en verduurzamen geen doodlopende weg is voor de vastgoedsector. “In de wijken die wij gaan ontwikkelen staan straks gebouwen die energie leveren en hun eigen afvalwater zuiveren. Op de plekken die wij ontwikkelen zal – heel pretentieus – de biodiversiteit worden hersteld en verstevigd. Daarvoor hebben we niet alle kennis in huis, maar dat hoeft ook niet. We werken op al onze projecten samen met ecologen, biologen, de vogelbescherming en noem maar op. Wat ik verder zie, is dat jonge mensen die bij ons komen werken, deel willen uitmaken van de beweging die focust op het grote geheel. Zij willen actief bijdragen aan de volhoudbare samenleving waar alles geïntegreerd is.

Veel kansen voor natuurinclusief bouwen

Natuurinclusief bouwen zou ook onpraktisch zijn in stedelijke gebieden. In dichtbebouwde stedelijke gebieden is er geen ruimte voor natuur en zijn natuurinclusieve maatregelen onuitvoerbaar. De realiteit is dat steden juist veel kansen voor natuurinclusief bouwen bieden. Groene daken, gevels en binnentuinen kunnen effectief worden geïntegreerd zonder extra grondoppervlak te vereisen. Verticale tuinen en andere innovatieve oplossingen tonen aan dat natuurinclusief bouwen juist in stedelijke gebieden goed kan werken, met positieve effecten op luchtkwaliteit, temperatuurregulatie en het welzijn van bewoners.

Louise Vet, emeritus hoogleraar evolutionaire ecologie aan het NIOO in Wageningen weet daar alles van. Voor haar is één ding duidelijk: rond een gebouw kan je meer biodiversiteit creëren dan oorspronkelijk aanwezig op die plek. Ook het belang van biodiversiteit bevorderen in de stedelijke omgeving, en bij planontwikkeling in gesprek gaan met organisaties als De Vlinderstichting, Vogelbescherming en Stichting Heg & Landschap, vindt zij de normaalste zaak van de wereld. Als het aan haar ligt worden natuurinclusiviteit en circulariteit leidende principes in de aanbestedingen en gaat de bouwsector goed functionerende ecosystemen omarmen.